Καθώς κλείνει η πρώτη φάση των μέτρων εναντίον του κορονοϊού κι ετοιμαζόμαστε για την επόμενη και δυσκολότερη φάση: την σταδιακή χαλάρωση των μέτρων, το τέλος του εγκλεισμού, την αύξηση της ατομικής ευθύνης
«Άνασσα, ιμερόεσσα, ερατή, πολυθάλμιε, παμβασίλεια, φερόλβιε, μήτηρ απάντων...». Αυτά είναι μερικά από τα επίθετα που συνοδεύουν την θεά Υγεία στους «Ορφικούς Ύμνους». Κι αυτή η μήτηρ απάντων και κόρη του Ασκληπιού δεν ήταν μόνον η προσωποποίηση της σωματικής και ψυχικής υγείας, αλλά και της καθαριότητας και της υγιεινής –στοιχεία αναπόσπαστα μεταξύ τους. Εξάλλου, σύμφωνα με τους αρχαίους, η Υγιεινή είναι η τέχνη τού να διατηρείσαι υγιής. Λέξη που πέρασε στο διεθνές λεξιλόγιο μέσω των λατινικών και από τα γαλλικά (hygiène) στα αγγλικά, όπου καταγράφεται για πρώτη φορά το 1676 (ως λέξη και έννοια, βέβαια, αλλά σε ό,τι αφορά στην εφαρμογή, ας μην υπεισέλθουμε…).
Πάντως, ενώ ο Ασκληπιός συνδέεται άμεσα με την θεραπεία των ασθενειών, η θεά Υγεία συνδέθηκε με την πρόληψη των ασθενειών και τη διατήρηση της κατάστασης της υγείας. Σε αυτά τα ανθρώπινα, ο Ιπποκράτης με το έργο του «Περί αερίων, υδάτων και τόπων» προσέθεσε τη θεμελιώδη παράμετρο της υγείας του φυσικού περιβάλλοντος. Όλα αλληλένδετα. Όλα ειπωμένα πριν από 26 αιώνες.
Κι ανάμεσα στα τόσα σημαντικά που διαβάζει κανείς στα ιπποκρατικά κείμενα (το σύνταγμα των 60 τόμων με πραγματείες κι άλλα κείμενα που αποδίδονται στον Ιπποκράτη, τους μαθητές του κι άλλους γιατρούς νεότερων εποχών) είναι κι αυτό:
«Όταν ασθενεί ένας πολίτης, ασθενεί ολόκληρη η πόλη». Αλλά αν οι πόλεις της Κλασικής αρχαιότητας παρήλθαν, αυτό που παραμένει παντοτινό αξίωμα είναι η διαπίστωση του Ιπποκράτη πως: όταν μια θεραπεία δεν έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, ο ασθενής κατηγορεί τον γιατρό, αλλά αν όλα πάνε καλά ο θεραπευμένος ευχαριστεί τους θεούς. Παράπονο; Όχι. Ο Ιπποκράτης γνώριζε όσο κανείς άλλος την ανθρώπινη φύση, τις ανάγκες, τους φόβους και τις αδυναμίες μας. Α! Να μην ξεχάσουμε το γέλιο. Μαζί με την καθαριότητα, την υγιεινή, την πρόβλεψη, την άσκηση, τη φροντισμένη διατροφή και τις βασικές βοτανολογικές γνώσεις, το γέλιο ήταν απαραίτητο. [Αν δεν έχει εξαντληθεί το βιβλίο «Το γέλιο και η τρέλα» του (Ψευδο-) Ιπποκράτη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα το 1999, με τη μεταφορά του αρχαίου κειμένου στα νεοελληνικά από την Αλόη Σιδέρη, αξίζει να το διαβάσει κανείς. Το χαρακτηρίζουν ως «ένα σπάνιο παράδειγμα μυθιστορηματικής γραφής, με βάση την παιγνιώδη ανάμειξη των ειδών, μέσα στην ιατροφιλοσοφική λογοτεχνία». ]
Η «παντοβασίλισσα» υγεία, λοιπόν, το «θνητών ανάπαυμα», που λέει και ο «Ορφικός Ύμνος στην Υγεία», ξαναπήρε την θέση που της πρέπει. Όχι μεταξύ των ασθενών, που ούτως ή άλλως αναγνωρίζουν τον κυρίαρχο ρόλο της και την επικαλούνται, αλλά τώρα πια το σύνολο της ανθρωπότητας την ανακάλυψε ξανά και την αναγνωρίζει ως την πολυτιμότερη αξία. Αυτή καθορίζει τη ζωή μας. Και προσοχή: υγεία σημαίνει πρόληψη. Αυτή είναι η προϋπόθεση. Εις υγείαν!
Μαριάννα Κορομηλά, 2 Μαΐου 2020
ΦΩΤ 1: Η πασίγνωστη κεφαλή της θεάς Υγείας δεν είναι μόνο ένα θαυμάσιο έργο της Κλασικής εποχής, αλλά είναι και ένα από τα μοναδικά σωζόμενα έργα του Παριανού γλύπτη και αρχιτέκτονα Σκόπα (π. 380-π. 320 π.Χ.). Βρέθηκε στην Τεγέα, στο κέντρο της Πελοποννήσου, όπου ο Σκόπας είχε σχεδιάσει τον ναό της Αλέας Αθηνάς. To γλυπτό βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, ενώ χιλιάδες αντίγραφα του έργου διακοσμούν τα γραφεία των γιατρών σε όλον τον κόσμο. Είναι το σήμα κατατεθέν…
ΦΩΤ 2: Ο Ασκληπιός και η Υγεία ταΐζουν το φίδι-σύμβολο και των δύο θεραπευτών-θεών. Ένα σχεδόν άγνωστο ανάγλυφο της Κλασικής εποχής που βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη στις αρχές του περασμένου αιώνα και μεταφέρθηκε στην τότε πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινουπόλεως μαζί με μερικά ακόμα σημαντικά έργα τέχνης από τη Θεσσαλονίκη.