Όπως είναι γνωστό, το 1952 η διεθνής επιστημονική κοινότητα έμαθε ότι στο Αιγαίο του 15ου π.Χ. αιώνα ο κόσμος μιλούσε ελληνικά. Ήταν η συνταρακτική ανακάλυψη του Μάικλ Βέντρις, που ανακοίνωσε στο ραδιόφωνο του BBC το ύψιστης πολιτισμικής αξίας εύρημά του. Ένα νέο βιβλίο αφηγείται το χρονικό της αποκρυπτογράφησης των αρχαιότερων γραπτών της Ευρώπης και αποδίδει εύσημα στην Άλις Κόμπερ (1906-1950), επ. καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών του Κολεγίου Μπρούκλιν και ειδήμον στη Γραμμική Β γραφή, που δεν πρόλαβε να δημοσιεύσει τη δική της πολυετή έρευνα. Αυτή τη συναρπαστική διανοητική περιπέτεια γύρω από την ανάγνωση μιας άγνωστης γλώσσας διηγείται το βιβλίο της:
MARGALIT FOX, Στον λαβύρινθο της Γραμμικής Β – Ξεκλειδώνοντας το αίνιγμα ενός αρχαίου κώδικα, μετάφραση – επίμετρο: Χ. Ε. Μαραβέλιας (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σειρά Γλώσσα και Γλώσσες, Σεπτέμβριος 2020). Η συγγραφέας του βιβλίου είναι βασική συντάκτρια του τμήματος Νεκρολογιών των New York Times με πτυχίο γλωσσολογίας και μεταπτυχιακά στη Σχολή Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια. Στο Επίμετρο της ελληνικής έκδοσης, ο X. Ε. Μαραβέλιας παρουσιάζει μεταξύ άλλων τη συμβολή του σημαντικότερου Έλληνα ερευνητή της Γραμμικής Β, του Κ. Δ. Κτιστόπουλου, στην προσπάθεια της αποκρυπτογράφησης και την επαφή που είχε, μέσω της ανταλλαγής επιστολών, με την Άλις Κόμπερ.
Αναδημοσιεύουμε την πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση του βιβλίου που έκανε η
Εύη Μαλλιαρού στην εφημερίδα Η Καθημερινή στις 4/1/2021
Στο Αιγαίο του 15ου π.Χ. αιώνα ο κόσμος μιλούσε ελληνικά
«Από το 1900 και μέσα στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ο Άρθουρ Έβανς, επιμελητής αρχαιοτήτων του Ασμόλειου Μουσείου της Οξφόρδης [Ashmolean Museum, University of Oxford], θα ανακαλύψει κατά τις ανασκαφές του στην Κνωσό κάπου 2.000 πήλινες πινακίδες. Η φωτιά είχε καταστρέψει το μινωικό ανάκτορο γύρω στα 1400 π.Χ., επιτρέποντας έτσι να διασωθούν εγχάρακτες πάνω στον ψημένο πηλό δύο διαφορετικές γραφές. Ο Εβανς τις ονόμασε Γραμμική Α και Β. Η Γραμμική Β (μεταγενέστερο εκλεπτυσμένο παρακλάδι της Α), επί πενήντα χρόνια παρέμεινε ένας γρίφος για τους ακαδημαϊκούς κύκλους της αρχαιολογικής και φιλολογικής επιστήμης.
Η Αμερικανίδα συγγραφέας Μαργκαλίτ Φοξ, βασική συντάκτρια του τμήματος Νεκρολογιών των New York Times, με πτυχίο γλωσσολογίας και μεταπτυχιακά στη Σχολή Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια, αφηγείται το χρονικό της αποκρυπτογράφησης των αρχαιότερων γραπτών της Ευρώπης. Εξιστορεί αρχικά την προσπάθεια του Άρθουρ Εβανς να προσεγγίσει τη μυστηριώδη γραφή του Αιγαίου της εποχής του Χαλκού. Ο Εβανς είχε συμπεράνει ότι επρόκειτο για μια γλώσσα ανάγνωσης-ανάκτησης πληροφοριών. Τα εικονογράμματα των πινακίδων Γραμμικής Β αφορούσαν καταγραφές σιτηρών, ζώων, όπλων και συναφών καταλόγων που μαρτυρούσαν τις καθημερινές συναλλαγές του ανακτόρου της Κνωσού. Μπερδεμένος από τα παραστατικά εικονίδια της άγνωστης γραφής, ο Εβανς δεν μπόρεσε να αναγνωρίσει την αλληλουχία συλλαβών και λέξεων. Στην πραγματικότητα είχε φτάσει σε τέλμα λόγω της εμμονής του ότι η Γραμμική Β ήταν γραφή της χαμένης μινωικής γλώσσας.
Το 1941 ο 90χρονος Έβανς πεθαίνει στην Αγγλία. Τη σκυτάλη της έρευνας παίρνει η Νεοϋορκέζα Άλις Κόμπερ (1906-1950), επίκουρη καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών του Κολεγίου Μπρούκλιν, λαμπρή απόφοιτος ΦΒΚ του Πανεπιστημίου Κολούμπια. Μέσα από αδημοσίευτο αρχειακό υλικό του Πανεπιστημίου του Τέξας, η Φοξ υμνεί με μια ιδιότυπη νεκρολογία τον σημαντικότατο ρόλο της Κόμπερ σε αυτή τη διανοητική περιπέτεια.
Με ένα επιβαρυμένο πρόγραμμα μαθημάτων και στενά χρονικά περιθώρια η Κόμπερ δουλεύει μοναχικά και στοχοπροσηλωμένα στο σπίτι της μέχρι αργά. Έχει στη διάθεσή της μόνον 200 δημοσιευμένες επιγραφές για να αποδομήσει ένα σύστημα γραφής, ώστε να βρει το πώς συνδέονται μεταξύ τους οι λέξεις της υποκρυπτόμενης γλώσσας. Μαθαίνει γλώσσες με διαφορετική παράταξη των γραφών, όπως τα ιερογλυφικά (κινεζικά), συλλαβικά (ακκαδικά) και το αλφάβητο (περσικά). Λόγω της μεταπολεμικής έλλειψης χαρτιού σε Αμερική και Ευρώπη, αναγκάζεται να φτιάξει ένα αυτοσχέδιο σύστημα ταξινόμησης των χαρακτήρων της Γραμμικής Β πάνω σε «κάρτες αρχείου» από κουτιά τσιγάρων (κάπνιζε αρειμανίως). Κατορθώνει με αξιοθαύμαστο τρόπο να διασαφηνίσει ότι οι Μινωίτες μιλούσαν μια γλώσσα με κλιτά μέρη του λόγου. Δημοσιεύοντας στο American Journal of Archaeology, το εγκυρότερο αρχαιολογικό περιοδικό παγκοσμίως, η Κόμπερ χαίρει εκτίμησης από την τότε ανδροκρατούμενη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Η υποτροφία του Ιδρύματος Γκουγκενχάιμ της δίνει την ευκαιρία να ταξιδέψει από τη Νέα Υόρκη στην Αγγλία όπου βρίσκονταν οι περισσότερες αδημοσίευτες επιγραφές και να συνεχίσει την πρωτοπόρο έρευνά της.
Οι κρυμμένες πινακίδες
«Ως πρώτος ανασκαφέας των πινακίδων ο Έβανς δικαιωματικά δεν επιθυμούσε τις δημοσιεύσεις άλλων μελετητών πριν ολοκληρωθούν τα Scripta Minoa (τα μινωικά γραπτά) που βρίσκονταν υπό έκδοση στην Clarendon Press του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Εν τω μεταξύ, οι πινακίδες ήταν κρυμμένες με ασφάλεια στο Μουσείο του Ηρακλείου, ώστε να μην πέσουν στα χέρια των ναζί. Έτσι, επί πολλά έτη, οι προϋποθέσεις επιστημονικής έρευνας καθίσταντο δύσκολες και σχεδόν αδιέξοδες, χωρίς πρόσβαση στο αυτούσιο αρχαιολογικό υλικό.
Η Κόμπερ θα είχε φτάσει στη λύση του αινίγματος της Γραμμικής Β, αν δεν πέθαινε πρόωρα. Η ψυχολογική και η σωματική της κόπωση κορυφώνονται όταν αναλαμβάνει να κάνει όλες τις διορθώσεις για την έκδοση των Scripta Minoa, παρακάμπτοντας το δικό της αξιόλογο έργο. Ο αρχαιολόγος Τζον Μάιρς και διάδοχος του Έβανς στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης την είχε υποχρεώσει έμμεσα να σηκώσει το βάρος αυτής της εξαιρετικά απαιτητικής εργασίας.
Ο Βρετανός αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις, με σπάνιο χάρισμα στην άμεση εκμάθηση αρχαίων γλωσσών, αξιοποιεί την κρυπταναλυτική μέθοδο της Κόμπερ. Μελετά παθιασμένα τους συνδυασμούς συμβόλων και ήχων μέσα στη Γραμμική Β, αναζητώντας τη χαμένη ετρουσκική. Τελικά, το συλλαβάριο της άγνωστης γλώσσας του αποκαλύπτεται. Το 1952 ο Βέντρις θα ανακοινώσει στο ραδιόφωνο του BBC το ύψιστης πολιτισμικής αξίας εύρημά του: στο Αιγαίο του 15ου π.Χ. αιώνα ο κόσμος μιλούσε ελληνικά.»
Εύη Μαλλιαρού