Μια μικρή ιστορία μακράς διαρκείας. Οι δίδυμοι βοσκοί Ρωμύλος και Ρώμος έγιναν κάποτε συμβασιλείς. Ο Ρωμύλος δολοφονεί τον Ρώμο. Η βασιλεία του είναι ημινόμιμη, εφόσον κανονικά έπρεπε να τη μοιράζεται με τον αδελφό του. Όμως, ο δολοφόνος φτιάχνει το χρυσό άγαλμα του Ρώμου και εγκαινιάζει τον πληθυντικό μεγαλοπρεπείας (καλύπτοντας έτσι την απουσία του θύματος). Νεότεροι θρύλοι λένε ότι, για να εδραιώσει την εξουσία του ο Ρωμύλος, καθιέρωσε τους αγώνες στον Ιππόδρομο της Ρώμης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, προκάλεσε την οριστική διαίρεση του λαού σε δύο αντίπαλες φατρίες (δήμους) και τον έκανε κληρονόμο του αδελφικού μίσους. Επιπλέον, χάρη στα διχαστικά πάθη, μπορούσε να εκμεταλλεύεται εναλλάξ τους αντιπάλους και να κατευθύνει τις αντιθέσεις τους στην άμιλλα των ομάδων και την εξαλλοσύνη που δημιουργεί ο ιππόδρομος.
Τα πράγματα αγρίεψαν, όταν δημιουργήθηκαν τα αμφιθέατρα που φιλοξένησαν τα πιο αιματηρά αθλητικά θεάματα. «Πέρασα τυχαία από το Αμφιθέατρο» έγραφε ο Ρωμαίος φιλόσοφος και δραματουργός Σενέκας: «Περίμενα τους μεσημβρινούς αγώνες για να παρακολουθήσω ωραία αθλήματα και να ψυχαγωγηθώ. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Οι μάχες που είδα ήταν θλιβερές, τώρα όμως φτάσαμε στην ώρα των ωμών και απροκάλυπτων δολοφονιών. Όλο το πρωινό πετάνε ανθρώπους στα λιοντάρια και τις αρκούδες. Το μεσημέρι πετάνε ανθρώπους στους θεατές».
Για τα έκτροπα που έγιναν στο Αμφιθέατρο της Πομπηίας το έτος 58 μ.Χ., ο Τάκιτος γράφει: «Όλα ξεκίνησαν στη διάρκεια ενός αγώνα μονομαχίας, όταν κάποιοι άρχισαν να ουρλιάζουν, βρίζοντας και πετώντας πέτρες». Ύστερα ξέσπασε κυριολεκτική μάχη ανάμεσα στους φιλοξενούντες φιλάθλους και τους θεατές που είχαν συρρεύσει από την κοντινή Νουκέρια. Μια τοιχογραφία, που απεικονίζει σαν να πρόκειται για φωτορεπορτάζ τις μάχες εντός και εκτός αγωνιστικού χώρου (πριν από 1.958 χρόνια), βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στη Νάπολη. Τα αιματηρά επεισόδια και οι δεκάδες νεκροί στην αρένα, ανάγκασαν τη Σύγκλητο να καταδικάσει την Πομπηία σε δεκαετή στέρηση του δικαιώματος οργάνωσης αγώνων.
Το 80 μ.Χ. εγκαινιάστηκε στη Ρώμη το τετραώροφο Αμφιθέατρο (γνωστό ως Κολοσσαίο, επειδή εκεί κοντά υπήρχε ένα υπερμέγεθες άγαλμα του Νέρωνα). Είχε θεμελιωθεί από τον αυτοκράτορα Βεσπασιανό (69-79 μ.Χ.) και τα εγκαίνια έγιναν από τον Τίτο. Οι εορτασμοί κι ένα πλήθος από μεγαλοφυείς και εξεζητημένες επιδείξεις κράτησαν εκατό ημέρες. Περίπου 5.000 άγρια ζώα και 4.000 εξημερωμένα χρησιμοποιήθηκαν για τις παρελάσεις, τις venationes (κυνήγια), και τις μάχες ανάμεσα σε θηρία ή ανάμεσα σε ανθρώπους και θηρία. Ο χώρος κάτω από την αρένα ήταν διαρρυθμισμένος σε κλουβιά και διαδρόμους για την φύλαξη και τη μετακίνηση των ζώων, πολλά από τα οποία ανέβαιναν με ανελκυστήρες στον αγωνιστικό χώρο.
Τα διχαστικά πάθη και η πολιτική σημασία του ιππόδρομου, όπου πάντα νικητής είναι η εκάστοτε εξουσία
Από την εποχή των Σεβήρων (τέλη 2ου μ.Χ. αι.) κι όσο γινόταν πιο αυταρχική η διακυβέρνηση κι έχανε το σώμα των πολιτών της Ρώμης τις εξουσίες που είχε ως Populus Romanus και περιορίζονταν οι δικαιοδοσίες του Δήμου, τόσο περισσότερο αυξανόταν η πολιτική σημασία του ιππόδρομου για τους πληβείους. Εκεί εκτονώνονταν τα πλήθη όλης της αυτοκρατορίας. Κι ας μην σπεύσει κανείς να καγχάσει σε βάρος των άξεστων Ρωμαίων. Ο Σωκράτης κι άλλοι πολλοί «δικοί μας» πολύ πριν από τον Αθηναίο φιλόσοφο ανησυχούσαν σφόδρα για την κατάντια των αθλητικών αγώνων και την έπαρση (ή το σταριλίκι) των προβεβλημένων αθλητών. Και χίλια χρόνια αργότερα, ο αυτοκράτορας Ιουστίνος Α΄ (518-527) απα¬γόρευσε την τέλεση των αγώνων στην ελληνικότατη Αντιόχεια, έδρα του παλαίφατου Πατριαρχείου της Ανατολής, επειδή η σύγκρουση ανάμεσα στους Πράσινους και τους Βένετους είχε κορυφωθεί. Το Στάδιο κι ο Ιππόδρομος κινδύνευαν να μετατραπούν σε πεδία μάχης στην διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 520, όπως είχε συμβεί στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινουπόλεως πριν από λίγους μήνες. Τα επόμενα τα ξέρετε. Εξελίσσονται νυχθημερόν μπροστά στον φακό.
‘Εσύ νικάς Αύγουστε’
Τα παραπάνω είναι αποσπάσματα από το βιβλίο της Μαριάννας Κορομηλά, Εν τω σταδίω (εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2004). Από το οπισθόφυλλο διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, για τη σημασία των αθλητικών εκδηλώσεων και του ανθεκτικού στις πολιτικές συγκυρίες ιππόδρομου: «Κύριος άξονας είναι η πολιτική εκμετάλλευση των εκδηλώσεων, που οργανώνονται για να δοξάσουν τον μονάρχη και την εξουσία, δίνοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία στα πλήθη να ψυχαγωγηθούν, να διασκεδάσουν και να εκτονωθούν. Τα πατριωτικά αισθήματα των λαών, που συγκροτούν τα βασίλεια ή τις αυτοκρατορίες, σφυρηλατούνται στις αρένες και οι δεσμοί με το κράτος αναβαπτίζονται στα γήπεδα, όπου ο τελικός νικητής είναι πάντα ο ηγεμόνας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο χαράζουν την ανεκτική πολιτική τους και οι πρώτοι Χριστιανοί αυτοκράτορες, ακόμα και ο ζηλωτής Θεοδόσιος, ο οποίος γνώριζε πολύ καλά την χρησιμότητα των αγώνων. Καμιά εξουσία δεν βγάζει μόνη της τα μάτια της. Γι αυτό και ο Θεοδόσιος ο Μέγας δεν εξέδωσε ποτέ κανέναν νόμο που να απαγορεύει τους αγώνες (όπως γράφεται, λέγεται, διδάσκεται κι επαναλαμβάνεται κατά κόρον στη ‘μικρή μας πόλη’). Εξάλλου, πάμπολλα στάδια συνέχισαν να λειτουργούν έως τον 5ο ή ακόμα και τον 7ο αιώνα, ενώ στην ίδια την Κωνσταντινούπολη οι αρματοδρομίες, το ευγενέστερο ελληνικό άθλημα από τον καιρό του Τρωικού πολέμου, συνεχίστηκαν μέχρι λίγο πριν από την Άλωση του 1204. Και η κραυγή ‘εσύ νικάς Αύγουστε’ εξακολούθησε να συνοδεύει τις εμφανίσεις του αυτοκράτορα στον Ιππόδρομο μέχρι την βασιλεία των τελευταίων Κομνηνών».
